بدون شک یکی از درسهای اصلی دانشجویان رشته های مرتبط با تعلیم و تربیت یا آموزش و پرروش طراحی برنامه آموزشی می باشد. اهمیت این درس از آنجا ناشی می شود که اولاً هیچ کار آموزشی و تربیتی بدون طراحی یا برنامه ریزی نمی باشد و در این درس اصول و روشهای این کار آموزش داده می شود و بالاخره از این دانشجویان انتظار می رود تا برای موفقیت در آینده کاری شان به این مهارت دسترسی پیدا کنند. دوم اینکه این درس کاربردی می باشد و لازم است آموخته های سایر دروس در این درس به کارگرفته شوند .به این معنی که کاربرد سایر دروس نیز به نوی در ایرن درس خود را نشان می دهد .به همین خاطر به دانشجویان توصیه می شود حتما قبل از این درس دروسی مثل روانشناسی تربیتی، روشها و فنون تدریس و طراحی و کاربرد مواد آموزشی را مرور کنند.
این مقاله مختصر با هدف آشنا کردن شما با اصرول علمی و مراحل طراحی برنامه آموزشی در برنامه های آموزشی طراحی شده است تا بتوانید با کمک مطالب علمی و راهنماهای عملی ارائه شده در ایرن جزوه، برنامه های آموزشی مرتبط با موضوعات آموزشی طراحی کنید.
آموزش در مقایسه با آموزش و پرورش یا تعلیم و تربیت دربردارنده فعالیتهای رسمی تر منظم تر و مشخص تری است. براون و اتکینس (1991) آموزش را اینگونه تعریف کرده اند: ldquo;فراهم آوردن فرصتهایی برای اینکه دانش آموزان یادبگیرندrdquo;. این فرصتها با هدفهای مشخص طرحریزی می شود و در اختیار یادگیرنده قرار می گیرد.
نگرشهای نوین در آموزش هرچند طرحریزی برای فرصتهای آموزشی را می پذیرند اما بر نقش فعال یادگیرنده و ایجاد فرصتهای نزدیک به زندگی واقعی مسئله مند و اصیل تأکید می کنند.
جهت
به طورکلی طراحی برنامه آموزشی را می توان علم هنر و شیوه ایجاد برنامه های آموزشی یا تهیه آموزش دانست .این تعریف بسیار کلی است .در تعریفی دیگر آمده است که طراحی برنامه آموزشی:
ldquo;فرایند پیش بینی روشها براساس اهداف در شرایط خاص است اشاره کرده است که به طورکلی در طراحی برنامه آموزشی فعالیتهایی از قبیل تعیین هدف تحلیل آموزشی گزینش محتوا و رسانه ها و تعیین نظام ارزشیابی انجام می شود. با این حال فرایند طراحی آموزشی متأثر از عوامل مختلفی از قبیل دیدگاه و تجارب طراحی آموزشی ماهیت موضوع مخاطبان و نیازهای آموزشی است.
هر موقعیت آموزشی یک موقعیت ارتباطی به شمار می رود لذا لازم است مفهوم ارتباط را به درستی بشناسیم.
طراحی آموزش اثربخش درگرو طراحی بهینه پیامهای آموزشی است .ارتباط عبارت است از ldquo;فرایند انتقال پیام از سوی فرستنده برای گیرنده مشروط بر آنکه در گیرنده پیام مشابهت معنی با معنی موردنظر فرستنده پیام ایجاد شود.
طراحی برنامه آموزشی یک فرایند است. فرایند طراحی آموزشی مجموعه ای از مراحل به هم پیوسته و وابسته را شامل می شود .فرایند طراحی آموزشی تحت تأثیر الگوی انتخاب شده برای طراحی آموزشی است .از آنجا که الگوهای طراحی آموزشی از تنوع زیادی برخوردارند فرایند طراحی نیز متفاوت می باشد.
ویژگیهای این فرایند :این فرایند دارای آغاز و انجامی است .طراح بسته به هدف موردنظر مسیر و شیوه خاصی را می پیماید. طراحی آموزشی براساس یک نیاز آموزشی شکل می گیرد .طراحی آموزشی مستم یک مجموعه تصمیم گیری و انتخاب است .انتخابها باید اندیشیده و سنجیده انجام گیرند.
جهت
بسته به اینکه طراحی آموزشی در چه سطحی و با چه حجم و وسعتی انجام می گیرد متفاوت است. طراحی آموزشی براین اساس به دو سطح خرد و کلان تقسیم می شود.
در طراحی سطح کلان طراحی آموزشی مفهومی گسترده است که برای سطح وسیعی از مخاطبین به کار می رود. برای مشال هنگامی که آموزش یک درس برای یک سال تحصیلی و برای کل کشور طراحی می شود.
در این گونه طراحی بر انتخاب و طراحی محتوا تأکید بیشتری می شود .در مقابل طراحی در سطح خرد در سطح محدودی صورت می گیرد. حوزه کار طراحی در مقیاس کوچکی است که اغلب شامل یک درس خاص در کلاس خاص است. در اینگونه طراحی بیشتر بر راهبردها و روشهای آموزشی تأکید می شود.
الگوی طراحی آموزشی را می توان نوعی بازنمایی فرایند طراحی آموزشی دانست که در آن عناصر اصلی یا مراحل طراحی آموزشی و روابط بین آنها نشان داده شده است .با پیروی از الگو طراح آموزشی اطمینان می یابد که فرایند طراحی جامع و نظام مند است و موجب کیفیت برتر محصول و مهمتر از آن عملکرد موفق یادگیرنده خواهد شد.
در ادامه به معرفی دو الگوی شناخته شده طراحی آموزشی می پردازیم و پس از آن مراحل طراحی آموزشی را به طور مفصل توضیح می دهیم.
الگوی عمومی طراحی آموزشی (ADDIE) یکی از الگوهای سیستمی است .البته این الگو به عنوان زیربنای بسیاری از الگوهای طراحی آموزشی امروزی شناخته شده است .الگوی مذکور دارای پنج مرحله است : تحلیل طراحی تهیه اجرا و ارزشیابی
این الگو معروف به الگوی ADDIE است که یکی از الگوهای معتبر و شناخته شده طراحی آموزشی است و درواقع پایه بسیاری از الگوهای دیگر را نیز تشکیل داده است .این الگو توسط رویس در سال 1971 ارائه شد .نام این الگو درواقع سرواژه هایی است برای 5 گام که برای ایجاد آموزشی مورد رهنمودهای پویا و منعطفی را فراهم می سازند.
این گامها مبتنی بر رویکرد عمومی سیستمها هستند که در ماهیت سیستماتیک است .خروجی هر مرحله ورودی مرحله بعدی می شود. برای داوری درباره ارزش فرایندها در زمانیکه فعالیتها روی می دهند ارزشیابی های تکوینی وجود دارند که در هریک از پنج مرحله صورت می گیرد؛ در نتیجه هر وقت لازم باشد بازنگری انجام می شود.
در مرحله اول اطلاعاتی درباره مخاطبان نیازهای یادگیری بودجه محدودیتهای موجود و غیره جمع آوری می شود.
تحلیل وظیفه یا شغل بررسی مهارتها دانش و تواناهیهای موردنیاز برای شاگردان و همچنین شناسایی تواناهیهای ورودی شاگردان ازجمله فعالیتهایی است که در این مرحله انجام می گیرند.
در مرحله دوم طراحی برنامه آموزشی طرح مبسوطی از آموزش را تدارک می بیند که شامل انتخاب روشها و رسانه های آموزشی و تصمیم گیری درباره راهبردهای آموزشی است. در این مرحله هدفهای عینی آزمون و طرح آموزش نیز تهیه می شود .سرفصلهای دوره نیز طراحی می شوند.
طرح آموزشی مورد بررسی قرار می گیرد .در مرحله سوم تهیه انتخاب یا تدارک رسانه ها و مواد آموزشی موردنیاز و تصمیم گیری درباره فعالیتهای گروهی یا انفرادی ازجمله فعالیتهای این مرحله به شمار می رود.
مرحله چهارم اجرا: در این مرحله سیستم آموزشی تهیه شده در شرایط عملی اجرا می شود.اجرای آموزش و پشتیبانی از برنامه آموزشی و همچنین رفع مشکلات فنی از عمده ترین فعالیتهای این مرحله به شمار می رود. در مرحله اجرا نیز ارزشیابی صورت می گیرد.
مرحله پنجم ارزشیابی: در مرحله ارزشیابی تمام ابعاد برنامه مورد ارزشیابی قرار می گیرند.
الگوی اشور که توسط هینیچ مولندا راسل و اسمالدینو ارائه شده است دارای مراحل زیر می باشد:
تحلیل ویژگیهای فراگیران
سن جنسیت توانایی ذهنی
دانش و توانایی پیش نیاز
سطح یادگیرنده . بدفهمی
تمرکز بر توانایی یادگیرنده
انتخاب روشها و رسانه ها
ملاحظه قرار دادن ویژگیهای
مواد آموزشی و وظایف یادگیری
به کارگیری رسانه ها و مواد آموزشی
مشارکت یادگیرندگان
بازخورد
ارزشیابی
رسیدن به اهداف یادگیری مواد آموزشی و روشها
الگوهای متعدد دیگری برای طراحی برنامه آموزشی توسط صاحبنظران این رشته ارائه شده اند که در اینجا مجال پرداختن به آنها فراهم نمی باشد .از جمله این الگوها می توان به این موارد اشاره کرد: الگوی دیک و کری الگوی موریسون و کمپ الگوی گانیه و بریگز الگوی کاراموزی شناختی الگوی رایگلوث.
در ادامه ما به ارائه الگوی موردنظر خودمان و معرفی اجزا و عناصر آن می پردازیم .این الگو براساس شرایط مخاطبان و با استفاده از چند الگو تهیه شده است .بیشتر منطبق با الگوی اشور و الگوی دیک و کری می باشد.
منبع:
درباره این سایت